“Thanh minh trong tiết tháng Ba/Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh” – hai câu thơ trong truyện Kiều đề cập đến một ngày quan trọng trong tháng Ba đối với người dân Việt Nam, đó là Tết thanh minh. Vậy Tết thanh minh là gì? Hãy cùng Hoa viên Nirvana tìm hiểu ngay bài viết dưới đây!
Tết thanh minh là gì? Nguồn gốc của ngày Tết thanh minh
Tiết thanh minh là gì?
Tết thanh minh là gì? Tiết thanh minh là khái niệm trong công tác lập lịch của các quốc gia phương Đông, là một trong số 24 tiết khí của lịch Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan, Triều Tiên và Nhật Bản. Về mặt nghĩa đen, “thanh” nghĩa là khí trong còn “minh” là sáng sủa. Như vậy, từ “Thanh minh” có nghĩa là khí trời quang đãng, mát mẻ. Vì vậy, người ta thường gọi khoảng thời gian bắt đầu từ ngày 4 hoặc 5 tháng 4 cho đến 20 hay 21 tháng 4 theo lịch các quốc gia Đông Á là tiết Thanh minh.
Nguồn gốc của lễ thanh minh là gì?
Tết thanh minh có nguồn gốc từ Trung Quốc, bắt nguồn từ sự tàn ác của hoàng đế với người thuộc hạ đã mất và kết thúc bằng sự hối cải của ông. Theo truyền thuyết, vào thế kỷ thứ VI TCN, có một công tước tên Wen ở nước Tấn (Trung Quốc) đã bị lưu đày và hành hạ đến mức sắp chết. Trước tình cảnh ấy, Jie Zitui – một trong những thuộc hạ của công tước Wen đã cắt thịt từ đùi mình để làm canh cho ông.
Sau khi trở thành hoàng đế, Wen đã quên mất Jie Zitui. Người thuộc hạ năm nào không chỉ không được hưởng bộc lộc từ vua mà con phải sống cảnh nghèo khó cùng mẹ trong ngọn núi hẻo lánh. Khi biết tung tích của ông, Wen đã cho binh lính đốt rừng và ngọn lửa đã hoành hành trong 3 ngày 3 đêm. Cuối cùng, hoàng đế đã tìm thấy xác chết của hai mẹ con Jie trong tư thế bám vào cây liễu đã cháy thành than.
Vì hối hận, Wen đã ra lệnh mọi người không được phép đốt lửa vào ngày giỗ của Jie và chỉ được ăn đồ nguội. Một năm sau cái chết của vị ân nhân, hoàng đến Wen đã đến mộ ông để bày tỏ lòng tiếc nuối và kính trọng. Cây liễu từng bị cháy rụi trong đám cháy năm nào đã sống lại. Sau khi quét dọn ngôi mộ, vị hoàng đế đã đặt cây liễu đó là “Liễu thanh minh” và lấy ngày giỗ của vị ân nhân làm Tết Thanh minh.
Tết Thanh minh có ý nghĩa gì?
Tết thanh minh là gì? Vào ngày Tết Thanh minh, chúng ta sẽ thể hiện lòng hiếu kính, hiếu thảo dành cho người thân đã mất của mình bằng cách dọn dẹp, chăm sóc và sửa sang mộ phần của họ. Đây được xem là nghĩa cử tốt đẹp của con cháu, những người còn sống đối với người đã mất. Bên cạnh đó, việc tạ lễ như thế sẽ giúp các vị thần cai quan ở vùng đất linh hồn có thêm phước báu, giúp người thân được an ổn hơn.
Vì vậy, Tết Thanh minh là phong tục truyền thống có tính giáo dục và nhân văn, nhắc nhở con cháu và các thế hệ sau phải luôn hướng về nguồn cội, tỏ lòng thành kính, biết ơn của mình đối với những người đi trước, cụ thể là tổ tiên, ông bà, cha mẹ của mình.
Vào tiết Thanh minh, người thân trong gia đình sẽ mang theo xẻng, cuốc để đắp lại mồ mả của ông bà, cha mẹ cho đầy đặn, đồng thời diệt hết cỏ dại, cây hoang trên phần mộ để mộ phần tránh bị hoang tàn, xơ xác và các loài động vật như chuột, rắn đào hang, làm tổ, dẫn đến phạm phải linh hồn người mất.
Sau khi dọn dẹp, sửa sang phần mộ xong, người thân sẽ đặt lễ vật cúng Tết Thanh minh ở chỗ thờ chung để làm lễ cúng bái. Lúc này, gia chủ sẽ thắp nhang, đèn và khấn theo bài văn khấn cúng lễ Thanh minh. Khi hoàn tất phần lễ, gia chủ sẽ chờ nhanh cháy khoảng ⅔ cây rồi tiến hành lễ tạ, đốt giấy tiền vàng mã và xin lộc về nhà, tiếp tục làm lễ gia thần và gia tiên. Trong trường hợp gia chủ viết bài cúng ra giấy thì sau khi đọc xong sẽ đốt cùng với giấy tiền vàng mã.
Không chỉ cúng cho mộ phần của người thân, chúng ta cũng nên cắm một nén nhang cho những ngôi mộ gần đó để bày tỏ lòng kính trọng, thành kính với những mộ phần không có ai chăm sóc hay viếng thăm.
Tham khảo:
- Mai táng, An táng là gì? Nghi thức tổ chức lễ an táng
- Cải táng mộ, di dời nghĩa trang cũ nên cải táng mộ về đâu?
Tết Thanh Minh có giống với Tết Hàn Thực không?
Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực là hai ngày lễ khác nhau trong năm âm lịch của người Việt Nam. Tết Hàn Thực là ngày lễ vào ngày 3 tháng 3 âm lịch, khi thiên văn và địa lý đều ở trạng thái lạnh giá và khô cằn. Người Việt Nam coi đây là dịp để cúng trời xin mưa, cũng như để thưởng thức những món ăn từ bột gạo như bánh trôi, bánh chay. Tết Hàn Thực còn được gọi là Tết Đoan Ngoại hay Tết Đoan Dương.
Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực có điểm chung là đều liên quan đến sự thay đổi của thiên nhiên theo các tiết khí trong năm. Tuy nhiên, hai ngày lễ này có ý nghĩa và hoạt động khác nhau. Tết Thanh Minh là ngày để thăm mộ tổ tiên, còn Tết Hàn Thực là ngày để cúng trời xin mưa.
Thời tiết của Tết Thanh Minh là như thế nào?
Tết thanh minh là gì? Thời tiết của Tết Thanh Minh thường rất dễ chịu và trong lành. Đây là thời điểm khi mùa xuân sang hạ, khi cây cỏ xanh tươi và hoa lá nở rộ. Không khí trong lành và mát mẻ, không quá nóng hay lạnh. Đây là thời gian lý tưởng để đi du lịch, dã ngoại, hay thăm quan những danh lam thắng cảnh.
Cách chuẩn bị mâm cơm ngày tiết Thanh minh
Đối với mâm cúng Thanh minh trong nhà
Mâm cúng Thanh minh thông thường không yêu cầu lễ vật quá cầu kỳ mà chỉ cần một mâm cúng đơn giản với các món ăn gồm gà luộc, xôi, các món xào, canh măng,… Chúng ta cũng có thể thêm một ít hoa tươi, trầu cau, trái cây, vàng mã,… để mâm cúng đầy đủ hơn.
Đối với mâm cúng Thanh minh ngoài mộ
Chúng ta cũng chia mâm cúng Thanh minh ngoài mộ thành lễ chay và lễ mặn với các lễ vật cần thiết như rượu, chè, đèn, nhang, nước trong, tiền vàng và trầu cau. Với mâm cúng chay, chúng ta nên chuẩn bị các món oản chuối, xôi chè, chai nước, gạo muối, bánh trái, mật ong,… Với mâm cúng mặn, chúng ta nên thêm vào thịt heo, gà luộc, chân giò, rượu,… cùng với các bánh trái tùy thích.
Những điều nên làm và không nên làm trong Tết Thanh Minh
Tết thanh minh là gì? Trong Tết Thanh Minh, người Việt Nam có những điều nên làm và không nên làm để đảm bảo sự trang nghiêm và may mắn.
Những điều nên làm bao gồm:
- Dọn dẹp nhà cửa, quét mộ, lau chùi bia mộ, trồng hoa, cắt tỉa cây cỏ xung quanh nghĩa trang.
- Chuẩn bị mâm cơm ngon miệng, phù hợp với phong tục và ý nghĩa của ngày lễ.
- Cúng tổ tiên trong nhà vào buổi sáng sớm, sau đó đi thăm mộ tổ tiên ngoài nghĩa trang vào buổi trưa hoặc chiều.
- Đốt hương, nến, giấy vàng khi cúng, để bày tỏ lòng kính trọng và tri ân với các vị tiên nhân.
- Đọc văn khấn ông bà ngày Tiết thanh minh, để cầu nguyện cho các vị tiên nhân được siêu thoát và an vui, cũng như mong muốn được hưởng phước báo của tổ tiên.
- Ăn uống vui vẻ, hòa thuận, không tranh cãi hay xích mích với người thân trong gia đình hay dòng họ.
Những điều không nên làm bao gồm:
- Không nên dùng dao kéo hay bất kỳ vật sắc nhọn nào trong ngày lễ, để tránh gây tai họa hay xui xẻo cho gia đình.
- Không nên ăn thịt chó hay bất kỳ loại thịt có mùi hôi nặng nào trong ngày lễ, để tránh gây khinh miệt hay xúc phạm đến các vị tiên nhân.
- Không nên đi ra khỏi nhà vào buổi tối hoặc rạng sáng trong ngày lễ, để tránh gặp phải những linh hồn lạc lối hay ác ý.
- Không nên đi thăm mộ vào ngày mùng 4 tháng 3 âm lịch, vì đây là ngày xấu, có thể gây ra những điều không may cho người sống và người chết.
- Không nên đi thăm mộ vào ngày mùng 6 tháng 3 âm lịch, vì đây là ngày của quỷ, có thể gặp phải những linh hồn ác độc hay quấy rối.
- Không nên đi thăm mộ vào ngày mồng 7 tháng 3 âm lịch, vì đây là ngày của các vị thần, có thể làm phiền hay xáo trộn sự bình yên của các vị tiên nhân.
Văn khấn ông bà ngày Tiết thanh minh
Văn khấn Tiết Thanh Minh ngoài mộ
Để cúng tổ tiên tại nghĩa trang vào Tiết Thanh minh, chúng ta thường chuẩn bị những vật phẩm sau: Hương nến, trầu cau, tiền giấy, rượu thịt (chân giò, gà luộc hoặc một miếng giò nạc), hoa quả.
Con lạy chín hướng Trời, mười hướng Chư Phật, Chư Phật mười hướng
Con Kính lạy Linh hồn………………(Hiển khảo, Hiển tỷ hoặc Tổ Khảo………….
Hôm nay là ngày.………….
Nhân tiết:………………………….
Tín chủ (chúng) con ……………………………
Địa chỉ:…………………….
Chúng con và toàn thể gia đình con cháu, nhờ công đức vô biên, đức tính cao sâu, xây dựng cơ đồ của………….. lòng nhớ thương đến âm phần ở nơi vắng vẻ, tín chủ con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương kính dâng trước mộ, kính mời linh hồn……………………đến nhận lễ vật.
Chúng con xin phép được tu bổ phần mộ, bồi đất, bồi cát, sửa chữa minh đường hậu quỷ cho thêm chắc chắn. Nhờ ơn Phật Thánh che chở, đức trời phù hộ, cảm niệm Thần linh phù độ, khiến cho được chữ an lành, âm thoát dương thịnh. Con cháu chúng con xin vì linh hồn..……..Phát nguyện tích đức tu thiện, làm duyên, làm phúc cúng dường Tin Bảo, giúp đỡ mồ côi góa phụ, tế bần cứu khổ, hiếu thuận tông nhân để lấy phúc này hướng về Tiên Tổ.
Cúi xin linh thiêng chứng nhận, nhận lễ vật, phù hộ độ trì con cháu, qua lại soi xét cửa nhà. Che tai cứu khổ, ban tài tiếp lộc, điều lành mang đến, điều dữ xua đi. Độ cho gia đạo thịnh vượng, quế hờ xanh tươi, cháu con vinh hưởng lộc trời, già trẻ nhuần ơn Phật Thánh.
Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin chứng nhận.
Sau khi khấn xong, đợi hết 2/3 tuần hương, lúc này mọi người tiến hành đi tạ lễ, hóa vàng, xin lộc và trở về nhà làm lễ gia thần và gia tiên ở nhà.
Văn khấn Tiết Thanh Minh tại gia
Tùy theo mỗi gia đình, có thể làm mâm cơm cúng với đủ loại xôi, gà luộc, hoặc giò, canh măng, miến, thêm đĩa xào,.. hoặc chỉ thắp hương bình thường với hoa quả tươi, trà tàu, thuốc lá… để báo hiếu với gia tiên tiền tổ, ông bài,… đã qua đời về ngày Thanh Minh.
Gia chủ mặc quần áo trang trọng, đứng trước hương án, thắp hương, đốt nến, sau đó khấn:
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Con lạy chín hướng trời, mười hướng chư phật, chư phật mười hướng.
Con lạy gia tiên tiền tổ, họ hàng nội ngoại hai bên gia tộc họ…
Con lạy bà tổ cô ông mãnh, ông bà, cô bé Đỏ, cậu bé Đỏ tại gia
Hôm nay là ngày… tháng… năm…
Nay con giữ việc phụng thờ tên là…, tuổi…, sinh tại xã…, huyện…, tỉnh… cùng toàn gia, trước bàn thờ gia tiên cúi đầu bái lễ.
Kính mời thổ công Táo quân đồng lai cách cảm.
Kính dâng lễ vật: trầu rượu, trà nước, vàng hương, hoa quả cùng phẩm vật lòng thành nhân dịp tiết Thanh Minh, kính mời linh hồn nội ngoại tổ tiên, kỵ, cụ, ông bà, cha mẹ, cô dì chú bác, anh chị em chứng nhận và nhận lễ.
Con thành tâm thành kính cúi xin gia tiên tiền tổ, bà tổ cô ông mãnh, ông bà… phù hộ độ trì, đề tâm xếp nếp, che chở vuốt ve cho đại gia đình con an lành, thịnh vượng, ba tháng mùa hè chín tháng mùa đông đều thoáng mát, khỏe mạnh. Điều lành mang đến, điều dữ mang đi cho công việc của gia đình con đều thuận lợi xuôi chèo, gặp nhiều may mắn.
Chúng con kính dâng lễ vật tâm thành, cúi xin gia tiên chứng giám cho lòng thành của toàn thể gia quyến.
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Có thể nói, tiết Thanh minh là một nét văn hóa độc đáo của người Việt Nam ta. Dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng qua bao thế hệ, ngày lễ này đã gắn liền và trở thành truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Đây là một ngày có ý nghĩa vô cùng to lớn, thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, bày tỏ lòng biết hơn, hiếu thảo của con cháu với tổ tiên và những người đi trước.
Tham khảo:
