Tảo mộ là phong tục, nét đẹp truyền thống của người dân Việt Nam và được lưu truyền qua bao thế hệ. Vậy, lễ tảo mộ là gì? Ý nghĩa của tục tảo mộ như thế nào và vì sao lại quan trọng đối với người Việt? Hãy cùng Hoa viên Nirvana tìm hiểu chi tiết về tục tảo mộ trong bài viết này nhé!
Lễ tảo mộ là gì? Nguồn gốc của tục lễ tảo mộ tại Việt Nam
Lễ tảo mộ là ngày mà họ hàng, người thân tiến hành sửa sang, dọn dẹp lại phần mộ của ông bà tổ tiên, người đã mất trong dòng họ trước tiết Thanh Minh hay mỗi khi Tết đến.
Tục lễ tảo mộ đã có từ bao đời và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Theo truyền thống, trong ngày này, nhiều gia đình sẽ cùng nhau đi tảo mộ ông bà, thường là vào ngày 25 tháng Chạp Âm lịch hoặc thực hiện hoạt động từ ngày 10 tháng Chạp cho đến 30 Tết đối với dịp cuối năm hay diễn ra trong tháng Ba đối với tiết Thanh Minh.
Trong ngày lễ tảo mộ, mọi người trong gia đình sẽ cùng nhau dọn dẹp phần mộ, phát cỏ và trang trí mộ phần của tổ tiên, ông bà tươm tất để cùng về nhà đón Tết cùng các thế hệ con cháu. Đặc biệt, vào lễ tảo mộ ngày Tết, mọi người cần phải hoàn tất công việc trước chiều 30 Tết để đón giao thừa, tránh mộ phần của ông bà, tổ tiên chưa được tươm tất sẽ khiến trong lòng chưa được an yên.
Còn vào tiết Thanh Minh, gia đình đã chuẩn bị trước một ngày để đi cúng mộ ông bà, tổ tiên trước khi tảo mộ, bao gồm giấy ngũ sắc, nhang đèn, bộ tam sinh, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy,… và một số thức ăn, bánh trái, thức uống. Đặc biệt, trong tiết Thanh minh, người ta thường chuẩn bị bánh bò và bánh quy – loại bánh đặc trưng để cúng trước mộ phần tổ tiên, ông bà, người đã mất sau khi tảo mộ xong.
Công việc chính trong ngày tảo mộ là sửa sang mộ phần của tổ tiên, ông bà được sạch sẽ và tươm tất, bao gồm phát cỏ, đắp lại nấm mồ đầy đặn để tránh các loài động vật hoang dã như chuột, rắn đào hang, làm tổ, phạm đến linh hồn người mất. Khi dọn dẹp mộ phần xong, gia đình sẽ thắp vài nén hương, có thể đốt thêm vàng mã và thắp nhang cho linh hồn người mất.
Ý nghĩa ngày tảo mộ ngày Tết và tiết Thanh Minh
Truyền thống dân tộc của người Việt ta là truyền thống hướng về cội nguồn, tổ tiên, ông bà. Do đó, dù là ngày cuối năm hay trong tiết Thanh minh, người ta vẫn luôn nghĩ về ông bà, tổ tiên, những người thân quyến của mình. Vì vậy, bất kể ở đâu, con cháu vẫn luôn nhớ thắp nhang, dâng hương đến mộ phần người đã mất để cầu xin con cái được thành công, vạn sự như ý và nhận nhiều điều tốt đẹp trong cuộc sống.
Tục lễ tảo mộ vào ngày Tết nói chung và riêng trong tiết Thanh Minh được xem là ngày thể hiện tinh thần kính yêu, tôn thờ và hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Đó cũng chính là phẩm chất đáng quý của người Việt Nam chúng ta, là cách để giáo dục cho những người trẻ về tình thương gia đình, về lòng hiếu thảo và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” được lưu truyền từ bao đời nay.
Những ngôi mộ được người thân trong gia đình dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm những nắm đất mới hay được sửa sang, xây lại mộ phần trong ngày Tết và tiết Thanh Minh sẽ là minh chứng cho tấm lòng hiếu thảo, hiếu kính của những người con trong gia đình.
Tuy nhiên, trong những dịp Tết và tiết Thanh Minh, không phải ai cũng có điều kiện trở về quê hương, đặc biệt là những người con xa xứ, làm việc và học tập ở nước ngoài. Lúc này, hãy hướng về nơi thiêng liêng (quê nhà nơi có mộ phần của người đã mất) để bày tỏ lòng hiếu kính, biết ơn đến ông bà, cha mẹ, tổ tiên. Nếu có thể, chúng ta có thể thắp một nén nhang và bày đồ cúng nho nhỏ thay thế.
Tảo mộ diễn ra vào ngày nào?
Tùy theo từng gia đình và từng vùng miền, có thể có những quy định khác nhau về ngày tảo mộ. Tuy nhiên, một số nguyên tắc chung là:
- Tảo mộ vào ngày Tết thường diễn ra vào ngày mùng 2 hoặc mùng 3 Tết, tránh ngày mùng 1 vì được coi là ngày xấu.
- Tảo mộ vào tiết Thanh Minh thường diễn ra vào ngày rằm tháng 3 hoặc trước đó một tuần, tránh sau ngày rằm vì được coi là ngày không tốt.
- Ngoài hai dịp trên, có thể tảo mộ vào những ngày giỗ của người đã mất, hoặc những ngày lễ lớn như Vu Lan, Đoan Ngọ, Trung Thu, …
Lễ vật cần chuẩn bị trong ngày tảo mộ
Khi đi tảo mộ, chúng ta cần chuẩn bị xẻng, cuốc để có thể sửa sang, dọn dẹp phần bia mộ như phát cỏ, xúc đất,… cùng với các mâm lễ cúng bao gồm:
- 10 hoa tươi màu đỏ.
- Nửa lít rượu, 5 chén đựng rượu và 10 lon bia.
- 3 quả cau và 3 lá trầu.
- 2 cốc nến đỏ.
- 2 gói trà và 2 bao thuốc.
- Giấy tiền vàng mã, hàng mã.
- 4 đĩa để tiền vàng.
- 5 bộ quần áo.
Ngoài ra, ở một số nơi, người ta còn chuẩn bị thêm đồ ăn bao gồm bánh bò hoặc bánh quy (thường xuất hiện trong tiết Thanh Minh).
Văn khấn tảo mộ Tết theo văn khấn cổ truyền Việt Nam
Văn khấn tảo mộ Tết là một phần không thể thiếu trong nghi thức tảo mộ. Văn khấn là lời cầu nguyện và tri ân của con cháu đối với tổ tiên. Văn khấn có thể được đọc theo sách hoặc được tự viết theo ý muốn. Một ví dụ của văn khấn tảo mộ Tết theo văn khấn cổ truyền Việt Nam là:
Con cháu kính lễ ông bà tổ tiên, người đã sinh thành, dưỡng dục, dạy dỗ con cháu từ bé đến lớn. Con cháu cảm ơn ông bà đã để lại cho con cháu một gia tộc vững mạnh, một nền văn hóa đẹp đẽ, một truyền thống hiếu thảo.
Nay là ngày đầu năm mới, con cháu xin báo cáo với ông bà về những việc đã làm được và những khó khăn đã gặp phải trong năm qua. Con cháu cũng xin kể cho ông bà nghe về những niềm vui và nỗi buồn của con cháu trong cuộc sống.
Con cháu xin cầu xin ông bà hãy ban cho con cháu một năm mới an lành, hạnh phúc và thành đạt. Con cháu mong muốn được tiếp tục duy trì sự gắn kết và hòa thuận trong gia đình, được học tập và làm việc tốt, được khỏe mạnh và bình an.
Con cháu xin dâng lên ông bà những lễ vật tươi ngon và đầy đủ, mong ông bà hãy nhận lời cúng dường của con cháu và thưởng thức những món ăn ngon. Con cháu xin thắp hương nến để soi sáng cho linh hồn của ông bà, và đốt vàng mã để ông bà có tiền bạc sử dụng ở âm phủ.
Con cháu xin kính lễ ba lạy, mong ông bà luôn ở bên con cháu, phù hộ cho con cháu và gia đình.
Bài cúng tảo mộ cuối năm (cúng chạp mã)
Bài cúng tảo mộ cuối năm hay còn gọi là cúng chạp mã là một nghi thức đặc biệt diễn ra vào ngày 30 tháng Chạp âm lịch, trước khi bước sang năm mới. Bài cúng này có ý nghĩa là tạm biệt tổ tiên và cảm ơn họ đã ở cùng con cháu trong suốt năm qua.
Bài cúng tảo mộ cuối năm thường được thực hiện vào buổi chiều hoặc tối, khi trời đã tối. Lễ vật trong bài cúng này gồm có:
- Một con ngựa giấy hoặc tre: Đây là phương tiện để tổ tiên đi lại giữa hai thế giới. Ngựa giấy có thể được vẽ hoặc mua sẵn, có thể có cả xe ngựa hoặc xe máy giấy đi kèm.
- Một chiếc áo choàng giấy: Đây là quần áo để tổ tiên mặc khi đi du xuân. Áo choàng giấy có thể có màu trắng hoặc đỏ, có thể có cả mũ giấy hoặc khăn giấy đi kèm.
- Một chiếc túi giấy: Đây là túi để tổ tiên mang theo những vật dụng cần thiết khi đi du xuân. Túi giấy có thể có nhiều kích cỡ và hình dạng khác nhau, có thể có cả quai giấy hoặc dây giấy đi kèm.
- Một số tiền giấy: Đây là tiền để tổ tiên chi tiêu khi đi du xuân. Tiền giấy có thể là những tờ giấy vàng bạc giả hoặc những tờ tiền mệnh giá lớn giả.
- Một số lễ vật khác: Đây là những món ăn và uống để tổ tiên thưởng thức khi đi du xuân. Lễ vật này có thể là những loại quen thuộc như hoa quả, bánh kẹo, thịt cá, rượu nước, … hoặc những loại đặc biệt như bánh chưng, bánh tét, dưa hấu, …
Bài cúng tảo mộ cuối năm cũng có văn khấn riêng, thể hiện sự tiễn đưa và chúc phúc của con cháu đối với tổ tiên. Một ví dụ của văn khấn tảo mộ cuối năm là:
Con cháu kính lễ ông bà tổ tiên, người đã ở cùng con cháu trong suốt năm qua. Con cháu cảm ơn ông bà đã ban cho con cháu nhiều điều tốt lành và may mắn, đã giúp đỡ con cháu vượt qua những khó khăn và thử thách.
Nay là ngày cuối năm, con cháu xin tiễn biệt ông bà đi du xuân, mong ông bà hãy vui vẻ và an lành. Con cháu xin dâng lên ông bà những lễ vật xứng đáng, mong ông bà hãy nhận lời cúng dường của con cháu và thưởng thức những món ăn ngon.
Con cháu xin gửi theo ông bà một con ngựa giấy để ông bà đi lại thuận lợi, một chiếc áo choàng giấy để ông bà mặc ấm áp, một chiếc túi giấy để ông bà mang theo những vật dụng cần thiết, và một số tiền giấy để ông bà chi tiêu thoải mái.
Con cháu xin kính lễ ba lạy, mong ông bà luôn ở trong trái tim của con cháu, và hẹn gặp lại ông bà vào năm mới.
Tham khảo: [Văn khấn] Bài cúng cơm cho người mới mất chuẩn nhất
Khi đi tảo mộ cần lưu ý những gì?
Khi đi tảo mộ, chúng ta cần lưu ý những điều sau:
- Nên tảo mộ vào buổi sáng hoặc vào giờ chiều.
- Không đùa giỡn khi đi tảo mộ và mặc đồ trang nghiêm, lịch sự để thể hiện sự tôn trọng với người đã mất.
- Trước khi dọn dẹp cần thắp nhang hoặc đèn để xin phép người đã khuất.
- Sau khi tảo mộ về, chúng ta nên tắm rửa và thay quần áo mới sạch sẽ.
Như vậy, qua bài viết này, chúng ta đã hiểu lễ tảo mộ là gì và có ý nghĩa như thế nào theo phong tục tín ngưỡng, truyền thống của dân tộc Việt Nam. Đây được xem là hoạt động phổ biến ở khắp vùng miền, thể hiện truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta và vẫn sẽ tiếp tục lưu truyền mãi cho các thế hệ sau.
Tham khảo:
